Thận trọng trong việc sử dụng thuốc cho người già

Thận trọng trong việc sử dụng thuốc cho người già. Trong quá trình lão hóa, cơ thể người già có nhiều thay đổi về sinh lý, miễn dịch và chức năng hấp thu. Việc sử dụng thuốc ở người già nếu không được theo dõi và kê đơn cẩn thận có thể gây ra nhiều hậu quả nghiêm trọng. Người già thường mắc nhiều bệnh lý mạn tính, dẫn đến việc phải sử dụng đồng thời nhiều loại thuốc.

Tuy nhiên, khả năng chuyển hóa thuốc ở người già lại suy giảm khiến nguy cơ tương tác thuốc và tác dụng phụ tăng cao. Bài viết này sẽ giúp bạn hiểu rõ những nguyên tắc cơ bản khi dùng thuốc cho người cao tuổi, từ đó bảo vệ sức khỏe và kéo dài tuổi thọ cho người thân yêu trong gia đình.

1. Những đặc điểm sinh lý ảnh hưởng đến việc dùng thuốc ở người già

1.1 Suy giảm chức năng gan và thận ảnh hưởng đến quá trình chuyển hóa thuốc

Người già có sự suy giảm rõ rệt về chức năng gan, đặc biệt là khả năng chuyển hóa thuốc ở gan giai đoạn I. Điều này khiến nhiều loại thuốc có thời gian bán thải kéo dài hơn bình thường. Nếu không điều chỉnh liều phù hợp, thuốc dễ tích tụ trong cơ thể và gây độc.

Thận cũng là cơ quan đào thải chính của nhiều thuốc và chất chuyển hóa. Khi chức năng thận suy giảm ở người già, khả năng đào thải thuốc như digoxin, aminoglycoside hay lithium cũng giảm đi. Điều này đòi hỏi bác sĩ cần định kỳ theo dõi chức năng thận và điều chỉnh liều lượng phù hợp theo hệ số thanh thải creatinin.

Ngoài ra, giảm lưu lượng máu tới các cơ quan quan trọng như gan và thận làm giảm hiệu quả chuyển hóa và đào thải thuốc. Vì vậy, người già cần được kê đơn chính xác, có tính toán đến mức lọc cầu thận (GFR) và chức năng gan thực tế.

1.2 Hệ tiêu hóa thay đổi làm thay đổi hấp thu thuốc

Khi lớn tuổi, niêm mạc ruột non của người già bị teo mỏng, enzym tiêu hóa giảm và khả năng hấp thu dinh dưỡng cũng như thuốc bị hạn chế. Một số thuốc tan tốt trong môi trường acid như sắt, canxi, vitamin B12 sẽ hấp thu kém khi acid dạ dày giảm do viêm teo niêm mạc.

Bên cạnh đó, tốc độ làm rỗng dạ dày chậm cũng ảnh hưởng tới thời gian thuốc phát huy tác dụng. Một số dạng thuốc cần môi trường acid hoặc kiềm để hòa tan có thể bị thay đổi tốc độ hấp thu ở người cao tuổi, dẫn đến giảm hiệu quả điều trị.

Các yếu tố này đòi hỏi việc kê đơn và lựa chọn dạng bào chế thuốc phải được cá nhân hóa đối với người già để đảm bảo hiệu quả và an toàn.

1.3 Tăng nguy cơ tác dụng phụ do thay đổi thành phần cơ thể

Theo quá trình lão hóa, thành phần cơ thể người già thay đổi rõ rệt: lượng nước giảm, mô mỡ tăng, khối lượng cơ giảm. Những thay đổi này ảnh hưởng trực tiếp đến thể tích phân bố (Vd) của thuốc trong cơ thể.

Thuốc tan trong nước như aminoglycoside sẽ có nồng độ huyết tương cao hơn do thể tích phân bố thấp, dễ gây độc tính. Ngược lại, thuốc tan trong mỡ như diazepam có thể tồn lưu lâu hơn trong cơ thể, gây tác dụng kéo dài và tăng nguy cơ tích lũy.

Ngoài ra, protein huyết tương như albumin thường giảm ở người già, làm tăng tỷ lệ thuốc tự do trong máu – dạng có hoạt tính sinh học. Điều này đặc biệt nguy hiểm với các thuốc có khoảng điều trị hẹp như warfarin, phenytoin hay digoxin.

Xem thêm:

• Giúp việc chăm sóc người cao tuổi

• Tìm người chăm người già

• Giúp việc chăm người bệnh

2. Nguy cơ tương tác thuốc và các vấn đề khi dùng đa thuốc ở người già

2.1 Người già dễ bị đa bệnh lý dẫn đến sử dụng đa thuốc

Người già thường mắc nhiều bệnh lý mạn tính như tăng huyết áp, tiểu đường, loãng xương, rối loạn lipid máu, sa sút trí tuệ,… Do đó, họ phải sử dụng đồng thời nhiều loại thuốc kéo dài trong thời gian dài. Việc sử dụng đa thuốc (polypharmacy) ở người già gây ra nhiều rủi ro.

Khi một người dùng từ 5 thuốc trở lên mỗi ngày, nguy cơ gặp tương tác thuốc, phản ứng phụ và sai sót trong sử dụng thuốc tăng lên đáng kể. Đặc biệt, nếu không có hệ thống kiểm soát chặt chẽ và theo dõi định kỳ, các biến chứng như xuất huyết, suy thận, loạn nhịp tim hoặc hạ đường huyết có thể xảy ra.

Không ít trường hợp người cao tuổi bị nhập viện do tương tác giữa thuốc kháng đông như warfarin với kháng sinh, hoặc hạ kali máu nặng do phối hợp lợi tiểu với corticosteroid. Điều này nhấn mạnh vai trò quan trọng của bác sĩ chuyên khoa trong việc kê đơn và theo dõi sát.

2.2 Tương tác thuốc – thuốc và thuốc – thực phẩm

Tương tác giữa các thuốc có thể làm tăng hoặc giảm hiệu quả điều trị, thậm chí gây hại. Ví dụ, dùng NSAID kéo dài với thuốc ức chế men chuyển (ACE-I) có thể gây suy thận cấp. Hoặc, dùng thuốc chống loạn thần cùng benzodiazepine làm tăng nguy cơ an thần quá mức, té ngã.

Ngoài ra, tương tác giữa thuốc và thực phẩm cũng không thể bỏ qua. Một số thực phẩm giàu vitamin K như rau cải xanh làm giảm hiệu quả của warfarin. Trong khi đó, nước bưởi có thể làm tăng nồng độ của một số thuốc statin trong máu, dẫn đến nguy cơ tổn thương cơ.

Để giảm thiểu nguy cơ, người già cần được hướng dẫn chi tiết về cách dùng thuốc, thời điểm uống thuốc và những thực phẩm nên tránh. Đồng thời, cần hạn chế việc tự ý sử dụng thực phẩm chức năng, thuốc không rõ nguồn gốc, hoặc dùng theo lời truyền miệng.

2.3 Sai sót trong dùng thuốc do giảm trí nhớ hoặc thị lực

Người già thường có những vấn đề về trí nhớ, thị lực kém hoặc giảm khả năng phối hợp vận động. Những yếu tố này khiến họ dễ bị nhầm lẫn khi uống thuốc, uống sai liều, sai thời điểm hoặc quên uống.

Có những trường hợp bệnh nhân dùng gấp đôi liều thuốc vì quên rằng đã uống. Một số khác lại cất nhầm thuốc trong chai không nhãn mác, dẫn đến tình trạng dùng nhầm thuốc. Những sai sót này không chỉ làm giảm hiệu quả điều trị mà còn đe dọa tính mạng nếu rơi vào các nhóm thuốc nguy hiểm.

Giải pháp là nên sử dụng hộp chia thuốc theo ngày, theo tuần và có người thân hoặc người chăm sóc nhắc nhở, hỗ trợ người già trong việc uống thuốc đúng giờ. Trong trường hợp đặc biệt, có thể sử dụng dịch vụ chăm sóc chuyên nghiệp tại nhà hoặc tại bệnh viện để đảm bảo tuân thủ điều trị.

Xem thêm:

• Giúp việc chăm người già

• Tìm giúp việc chăm bé

• Cần tìm giúp việc gấp

3. Vai trò của người chăm sóc trong việc đảm bảo an toàn khi dùng thuốc cho người già

3.1 Giám sát việc sử dụng thuốc hàng ngày

Người già, nhất là những người sống một mình hoặc có dấu hiệu suy giảm trí nhớ, rất dễ quên liều hoặc nhầm lẫn thuốc. Trong trường hợp này, người chăm sóc đóng vai trò then chốt trong việc kiểm tra liều lượng, thời gian dùng và phản ứng thuốc.

Mỗi ngày, người chăm sóc cần đối chiếu số lượng thuốc còn lại với lịch dùng thuốc để đảm bảo bệnh nhân không bị quên hay uống nhầm. Ngoài ra, cần quan sát các dấu hiệu bất thường như phù, nổi ban, buồn nôn, chóng mặt… để kịp thời báo bác sĩ điều trị.

Hộp chia thuốc theo ngày, tuần hoặc thiết bị báo giờ uống thuốc là các công cụ hỗ trợ hiệu quả. Tuy nhiên, sự quan sát, kiên nhẫn và hiểu biết của người chăm sóc vẫn là yếu tố quyết định trong kiểm soát việc dùng thuốc đúng cách.

3.2 Giao tiếp thường xuyên với nhân viên y tế

Việc cập nhật thường xuyên tình trạng sức khỏe của người già cho bác sĩ, dược sĩ là điều cần thiết. Khi người già gặp phải các tác dụng không mong muốn, người chăm sóc cần ghi chép lại cụ thể biểu hiện, thời điểm xuất hiện và diễn tiến để cung cấp thông tin chính xác cho cơ sở y tế.

Không nên tự ý dừng thuốc hoặc thay đổi liều dùng theo cảm tính. Mọi quyết định về thuốc nên có sự chỉ định hoặc hướng dẫn của nhân viên y tế. Người chăm sóc chính là cầu nối giữa bệnh nhân và bác sĩ, giúp duy trì hiệu quả điều trị lâu dài.

Đối với các trường hợp cần điều chỉnh liều theo chức năng thận, gan hoặc kết quả xét nghiệm máu, người chăm sóc cần đưa người già đi tái khám định kỳ, tuân thủ lịch hẹn và theo dõi kết quả để đảm bảo quá trình điều trị diễn ra liên tục và an toàn.

3.3 Hỗ trợ trong chế độ ăn uống và sinh hoạt phù hợp với việc dùng thuốc

Một số loại thuốc yêu cầu chế độ ăn kiêng đặc biệt, ví dụ: hạn chế muối, tránh thực phẩm chứa tyramine khi dùng thuốc chống trầm cảm, hoặc không uống sữa với kháng sinh nhóm tetracycline. Người chăm sóc cần hiểu rõ các nguyên tắc này để xây dựng thực đơn phù hợp.

Ngoài ra, việc chia nhỏ bữa ăn, kiểm soát thời gian ăn uống và hỗ trợ người già uống nước đầy đủ cũng ảnh hưởng đến hiệu quả hấp thu thuốc. Các thuốc cần uống sau bữa ăn, hoặc khi đói bụng, đều phải được tuân thủ chính xác để tránh gây kích ứng dạ dày hoặc giảm hấp thu.

Bên cạnh đó, người chăm sóc cũng cần hỗ trợ người già vận động nhẹ nhàng, giữ tinh thần lạc quan để tăng cường sức đề kháng và hỗ trợ hiệu quả điều trị. Một môi trường sinh hoạt tích cực và được chăm sóc chu đáo sẽ giúp người già ít lệ thuộc vào thuốc hơn.

Xem thêm:

• Tìm người giúp việc gia đình

• Giúp việc chăm người bệnh tại nhà

• Giúp việc tại Hà Nội